Aanpak verwachte overlast eikenprocessierups 2020 in de steigers

Deze zomer gingen duizenden mensen met eikenprocessierupsklachten naar de huisarts. Volgend jaar verwachten we op basis van de vlinderdichtheid veel overlast. De minister van LNV heeft besloten om een Kennisplatform Processierups op te richten. Vandaag bespreken 500 professionals hoe de overlast beperkt kan worden. Een update van de Leidraad Beheersing Eikenprocessierups is vandaag verschenen.

In grote delen van Nederland was er in 2019 een sterke toename van het aantal eikenprocessierupsen. Uit een nieuwe analyse van het Nivel blijkt dat eind juni en begin juli duizenden mensen met huidklachten (jeuk, bultjes en roodheid en in mindere mate pijn) naar de huisarts gingen. De provincies met (relatief) de meeste klachten waren Overijssel, Noord-Brabant, Gelderland, Utrecht en Drenthe. In Overijssel, Noord-Brabant en Utrecht bezochten op een gegeven moment 150 per 100.000 inwoners de huisarts voor een jeukende of rode huid. Voor kinderen van 0 tot 4 jaar liep het aantal huisartsbezoeken landelijk zelfs op tot 275 per 100.000 inwoners.

Het aantal mensen per 100.000 inwoners dat wekelijks naar de huisarts ging met als klacht lokale roodhuid van de huid in de jaren 2016 tot en met 2019 (Bron: Nivel.nl)

Kennisplatform Processierups in oprichting

Naar aanleiding van de overlast door eikenprocessierupsen heeft minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) besloten het Kennisplatform Processierups op te richten. Het Kennisplatform, waarvan het secretariaat bij het RIVM is belegd, is een samenwerkingsverband van veel partijen en richt zich op burgers, professionals en overheden. Het platform biedt informatie over preventie, voorbereiding, beheer, bestrijding, eventuele opschaling, (na)zorg, monitoring en evaluatie in relatie tot de eikenprocessierups. Op deze manier is er een duidelijk loket voor mensen die overlast ervaren en kunnen overheden en burgers toekomstige overlast voorkomen en beperken.

Onverwacht minder vlinders dan in 2018

Om inzicht te krijgen in de mogelijke plaagdruk volgend jaar is de afgelopen maanden met feromoonvallen in kaart gebracht hoeveel eikenprocessievlinders er gevlogen hebben. Ook zijn dit jaar een aantal ‘witte vlekken’ in het monitoringnetwerk ingevuld. In 1.799 van onze vallen werden er gemiddeld 40 vlinders per val geteld. Dit is een afname van 45% ten opzicht van het recordjaar 2018. Toch is dit het één na hoogste aantal sinds 2012. Opvallend is dat alleen in Noord-Brabant een toename (+28%) in het aantal vlinders is geconstateerd. Daar werd ook van alle provincies het hoogste gemiddelde aantal van 91 vlinders per val aangetroffen, gevolgd door Overijssel en Flevoland. In Zeeland en Noord-Holland werd het minst gevangen. In meer dan de helft van de provincies zijn locaties te vinden met een gemiddelde van meer dan 50 vlinders per val.

Het gemiddelde aantal eikenprocessievlinders dat per val in Nederland is aangetroffen (Bron: Kenniscentrum Eikenprocessierups)

Toch veel eikenprocessierupsen verwacht

Het is nog onduidelijk wat de afname in het aantal vlinders heeft veroorzaakt. Mogelijk is dit te danken aan de actieve bestrijding van de rupsen. Ook wordt er rekening gehouden met de mogelijkheid dat veel eikenprocessierupsen door de warmte de bodem in gekropen zijn en in verlengde diapauze zijn gegaan. Deze rupsen zouden in de loop van het eikenprocessierupsseizoen van 2020 weer tevoorschijn kunnen komen. Het effect van preventieve bestrijding kan dan minder groot lijken. Ook dit jaar zagen we op diverse plekken waar de bestrijding goed was gegaan opeens uitbraken van veel eikenprocessierupsen.

Op basis van de waargenomen vlinderdichtheid valt voor komend jaar een grote plaagdruk te verwachten. Indien rupsen gedurende het seizoen alsnog op grote schaal uit de bodem komen kan de plaagdruk nog verder toenemen.

Grondnest van de eikenprocessierups (Bron: Silvia Hellingman)

Update Leidraad Beheersing Eikenprocessierups

Tijdens de landelijke bijeenkomst wordt een voorlopige update van de Leidraad Beheersing Eikenprocessierups (pdf; 6,6 MB) gepresenteerd. De laatste update stamde uit 2013. In de leidraad wordt naast gedetailleerde informatie over de ecologie en de gezondheidsrisico’s ingegaan op: Voorkomen plaagdruk, Risicoanalyse, Monitoring, Bestrijding, Beleid en organisatie en Communicatie. Tijdens de bijeenkomst worden boomeigenaren en groenbeheerders bijgepraat over het toepassen van de leidraad. In de komende maanden zal de leidraad in het kader van het Kennisplatform Processierups verder uitgewerkt worden.

Meer informatie

• Kennisplatform Processierups: Processierups.nu (met onder andere 137 vragen en antwoorden over de eikenprocessierups)
• Leidraad Beheersing Eikenprocessierups – Update 2019 (pdf; 6,6 MB)
• Gezondheidscijfers eikenprocessierups overlast 2019: Nivel.nl

Tekst en grafieken: Kenniscentrum Eikenprocessierups, deelnemer Kennisplatform Processierups i.o.
Foto’s: Arnold van Vliet; Silvia Hellingman